نِیْشابور دربارهٔ این پرونده تلفظ راهنما·اطلاعات یا نیشاپور (به پهلوی:n y w sh h p w h r y نیو شَهپُهْر، به معنی: ساختهٔ نیک شاهپور) مرکز شهرستان نیشابور و یکی از شهرهای مهم و بزرگترین شهر خراسان بزرگ و استان خراسان رضوی پس از مشهد مقدس در شرق ایران است که در دامنه کوه بینالود قرار گرفته‌است. نیشابور از مهم‌ترین مراکز جمعیتی، فرهنگی، گردشگری، صنعتی و تاریخی شمال شرق ایران به شمار می‌آید و به عنوان یکی از نمادهای تاریخ و فرهنگ ایران مطرح شده‌است.۱۳ طبق آخرین تغییرات در افزایش حریم شهری شهر نیشابورعلی طاهری. «فصل چهارم. جمعیت». در نگاهی به تاریخ و جغرافیای نیشابور. چاپ سوم. نیشابور: ابرشهر، ۱۳۸۸. شابک ‎۹۶۴-۹۶۰۷۶-۲-۵.و بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۰ شمسی ۲۷۶،۰۸۹ نفر۱۴ جمعیت دارد. فرمانداری نیشابور جزو فرمانداری‌های ویژه در ایران است. ریوند، نیسایه، ابرشهر، نیسابور، نشابور، شهر فیروزه، اُمُ البلاد خراسان، شهر شادیاخ از نام‌های قدیمی و دیگر شهر و منطقه نیشابور است. نیشابور در دوره ساسانیان، در حدود دهه‌های میانیِ سده یِ سومِ میلادی به فرمان شاپور اول تأسیس شد.۱۵ در سال ۶۴۳ (میلادی) در زمان خلافت عمر بن خطاب فتح شد.۱۶ نیشابور برای بار نخست در دوره طاهریان و بار دوم در اوایل دوره سلجوقیان به عنوان پایتخت ایران انتخاب شده بود.۱۷ و در قرن یازدهم میلادی یکی از ده شهر بزرگ و پرجمعیت جهان بوده.۱۸در این دوره نیشابور با ۱۲۵ هزار تن جمعیت، هشتمین شهر پرجمعیت دوران خود بوده است.۱۹شکوفایی و شهرت این شهر و منطقهٔ آن بین سده‌های میانی ورود اسلام به خراسان تا دورهٔ حمله مغول بوده و نیشابور در این سده‌ها پایتخت فرهنگی ایران شناخته شده‌است.۲۰ حوزهٔ علمی این شهر در دوران طلایی اسلام یکی از بزرگترین مراکز و موطن بسیاری از دانشمندان، شاعران، صوفیان و دیگر بزرگان بوده‌است، از این شهر همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین و بزرگترین مراکز و شهرهای تمدن و فرهنگ اسلامی یاد می‌شود.۲۱ مسلمانان - به خصوص تعدادی از صحابه - در این شهر مسجدهای بزرگی را بنا کردند.۲۲ نیشابور یکی از مراکز علم و دانش اسلامی و نوآوری در دوران طلایی اسلام، مخصوصاً در دورهٔ خلافت عباسیان بود، اگرچه حمله مغول و تأثیرات پس از آن، به عنوان ضربه‌ای رکودکننده در تاریخ نیشابور و درپی آن تمدن اسلامی و ایران مطرح است. آنچه از نیشابور کهن باقی مانده‌است منطقه‌ای به نام کُهَندِژ ناحیه‌ای به وسعت ۳۵۰۰ هکتار، در جنوب شهر کنونی نیشابور است.۲۳ نخستین پژوهش‌های باستان شناسی در نیشابور، از سال‌های ۱۹۳۵ و ۱۹۴۷ شروع شد و تا کنون نیز ادامه دارد.باقیمانده سلسله قاجار نیز در این شهر هنوز وجود دارند تعدادی از آنها در کوی نگارستان ساکنند وعدهای نیز در عبدلله آباد نیشابور ساکن هستند۲۴ دو روز ۲۵ فروردین و ۲۸ اردیبهشت در تقویم ایران به نام دو تن از مشاهیر جهانی اهل نیشابور، یعنی محمد عطار و عمر خیام نامگذاری شده‌است.۲۵ نیشابور در قرون وسطی و در دوران طلایی اسلام یکی از بزرگترین شهرهای جهان، رقیب ایرانی بغداد و قاهره در جهان اسلام و مرکز خراسان بود.۲۶ در این دوران نیشابور از شهرهای شرق اسلامی به شمار می‌رفته که در دوره‌هایی از تاریخ اسلامی در علوم و توسعه آن جایگاهی ممتاز داشت. در این دوران نیشابور در عین حال که مأمن ایرانی‌تباران بوده‌است مهاجرانی از بیشتر نقاط جهان اسلام پذیرفته بود. این مهاجرت از فتح نیشابور تا حمله غزها و مغول ادامه داشته‌است.۲۷ توجه دانشمندان بزرگ به این شهر و اقامت در آن، نیشابور را به یکی از مهم‌ترین مراکز علمی آن دوران تبدیل کرد.۲۸ نیشابور در گذشته به‌وفور نعمت، جمعیت فراوان، عمارتهای بسیار و باشکوه، معادن فیروزه، تعداد زیاد کاروان‌ها و کاروانسرای‌ها، رونق تجارت، کثرت مدارس و خانقاه‌ها، مساجد و کلیساها و تعداد بی‌شمار دانشمند و دیگر بزرگان مشهور بوده‌است.۲۹. در اوائل دوره تمدن اسلامی مرکز خراسان و قدیم‌ترین پایگاه علوم اسلامی در ایران نیشابور بوده‌است.۳۰ در دوره خلافت عباسیان نیشابور از مراکز تصوف۳۱ و اسماعیلیه۳۲ در ایران و خراسان و مذهب اکثریت مردمش شافعی و حنفی۳۳ بوده‌است. لطافت هوا، آمادگی خاک و کانی‌های نادر (چون فیروزه، گوگرد، مس، نمک، گچ و...) موقعیت جغرافیایی این شهر که نیشابور را بر سر راه همه شهرهای خراسان و دیگر بخش‌های ایران قرار می‌دهد، امکانات اقتصادی، تجاری و فرهنگی ویژه‌ای فراهم آورده‌است که نیشابور را بدان مرحله از گستردگی رساند که در تمام ادوار پیش از حمله مغولان، آبادترین شهر خراسان و یکی از بزرگترین شهرهای ایران و جهان شود، چنان که پیش و پس از ورود اسلام به ایران، مرکز بزرگ مسیحیان ایران (نسطوری‌ها) و اقلیت کلیمیان بود و نیز پایتخت زرتشتیان به شمار می‌رفت.۳۴ نشانه ها و شواهد امروزی که عبارت از خرابه های متعدد در اطراف شهر کنونی نیشابور است گستردگی این شهر را در زمان‌های قدیم، یعنی کهن شهرِ نیشابور را به خوبی نشان می‌دهد.۳۵ نیشابور یکی از پایدارترین شهرهای ایران و خراسان است که بر سر جاده ابریشم قرار داشته‌است.۳۶ قدمت شهرنشینی و پایگیری این شهر را به دوره ساسانی و دوران شاپور اول نسبت داده‌اند. اما برپایه پژوهش‌های باستان‌شناسی در نیشابور، این منطقه در هزاره سوم پیش از میلاد دارای ارتباط تجاری با دره سند در پاکستان و نیز منطقه بین النهرین بوده‌است و قدیمی‌ترین منطقه تاریخی و باستانی خراسان بزرگ است.۳۷ این شهر بدین علت که چندین بار در مواقع مختلف کاملاً ویران گردید کمتر مورد شناسایی قرار گرفته‌است. نیشابور چندین بار توسط زلزله ویران گشته.۳۸ از قرن سوم تا اوت ۱۹۲۸ (میلادی) نیشابور در محاصره زلزله بوده‌است. در طول این مدت زلزله‌های ویران کننده بر روی سازه‌ها دگر ریختی زمین به طور متواتر بر گستره شهر نیشابور وارد کرده‌است.۳۹ اسلام دین اول نیشابور است. از سال ۶۴۳میلادی که این شهر توسط مسلمانان بدون جنگ فتح شد تا کنون، اسلام دین اول مردم این شهر به شمار می‌رود.۴۰ زبان اکثریت مردم نیشابور فارسی است.زبان ترکی خراسانی، کردی، کرمانجی و عربی نیز رایج است.۴۱ هنرهای رایج در نیشابور سفالگری، فرش بافی، فیروزه تراشی، کاشی‌کاری، نمدمالی و فرت‌بافی است.۴۲ در بهمن ماه ۱۳۸۹ نیشابور در شبکه میراث معنوی جهان در سازمان یونسکو به ثبت رسید.۴۳ این شهر دارای بناهای تاریخی و مذهبی بسیاری است که قابلیت گردشگری دارند. طبیعت نیشابور نیز از مراکز گردشگری در خراسان و ایران است. نیشابور از شهرها و پایتخت‌های قدیمی ایران است و اکنون از نگاه جمعیتی، یکی از شهرهای پرجمعیت استان خراسان رضوی وایران است و یکی از فعال‌ترین شهرهای استان خراسان رضوی در صنعت و اقتصاد است و دومین قطب صنعتی استان‌های خراسان به شمار می‌رود.۴۴ مسافت شهر نیشابور از راه جاده ۴۴ با مشهد ۱۲۴ کیلومتر، تا تهران ۷۶۸ کیلومتر و تا فیروزه (نزدیکترین مرکز شهرستان به نیشابور از راه جاده) ۱۵ کیلومتر است. همچنین شهر کاشمر در ۱۳۰ کیلومتری جنوب نیشابور واقع شده‌است. نزدیک‌ترین پایتخت به نیشابور، عشق‌آباد، پایتخت کشور ترکمنستان با فاصله حدود ۱۹۰ کیلومتر است.۴۵ با افتتاح ایستگاه قطار نیشابور در اول مرداد سال ۱۳۳۵ شمسی توسط محمدرضا پهلوی، این شهر به راه‌آهن سراسری ایران متصل گشت.۴۶ اقتصاد شهرستان نیشابور برپایه کشاورزی، دام‌پروری و صنایع استوار است. مهم‌ترین فراورده‌های آن گندم، جو، ذرت، پنبه، باقلا، صیفی‌جات، میوه‌های گوناگون و فراورده‌های دامی است. در شهر نیشابور کشاورزی شهری به صورت محدود و در شهرستان نیشابور کشاورزی صنعتی و سنتی رایج است. از ۸۳ نوع محصول تولیدی استان خراسان رضوی، ۷۶ نوع آن در نیشابور کشت می‌گردد و این شهرستان در تولید ۴۷ محصول رتبه اول تا سوم استان را دارا است.۴۷ کاریزها، مهمترین منابع آبی و یکی از نشانه‌های ویژه نیشابور هستند که امروزه نیز اهمیت خود را حفظ کرده‌اند تاریخ نوشتار اصلی: تاریخ نیشابور نوشتار اصلی: نیشابور (شهر کهن) برخی پژوهشگران واژه نیسایه که که در کتاب وندیداد بخش فرگرد یکم به آن اشاره شده را نیشابور دانسته‌اند.۴۹ تاریخ نگاران بر این باورند که شاهپور اول این شهر را بنا نهاد.۵۰ در دوره یزدگرد دوم (۴۳۸ - ۴۵۷ م.) نیشابور مدتی محل اقامت او بوده‌است.۵۱ این شهر در دوره ساسانیان، در حدود دهه‌های میانیِ سده یِ سومِ میلادی به فرمان شاپور اول تأسیس شد..۵۲ در سال ۶۴۳ میلادی در زمان خلافت عمر بن خطاب فتح شد این رویداد به فتح نیشابور مشهور است.۵۳ نیشابور در طول تاریخ یکی از بزرگترین مراکز دانش اسلامی، موطن بسیاری از دانشمندان، شعرا، صوفیان و دیگر بزرگان از سراسر جهان اسلام بوده‌است، دوره سیصد ساله‌ای از اوایل سدهٔ سوم تا اوایل سدهٔ ششم هجری قمری، مهم‌ترین و پرفراز و نشیب‌ترین سال‌های تاریخ نیشابور است. نیشابور پایتخت اولین حکومت نیمه مستقل ایرانی پس از دورهٔ امویان بوده‌است. در دوره‌های قدرت گیری حکومت‌های گوناگون دیگر به جز آغاز دوره سلجوقی این شهر پایتخت نبود اما شهری مهم خصوصاً از نظر علمی، هنری و تجاری بوده و شاهد اختلافات ممتد سیاسی نیز بود. دوره سامانیان مهم‌ترین دوره اعتلای هنری نیشابور بوده‌است.۵۴ تاریخچه Senmurv.svg امپراتوری ساسانیان: در این دوره شهرت نیشابور به اَبَرشَهر بوده‌است. امروزه گفته ارجح بر این این که نیشابور توسط شاهپور ساسانی تأسیس شد. در بسیاری از نوشتارهای پهلوی و مانوی، نام افتخاری نیشابور را ابرشهر ذکر کرده‌اند. در سده ۴ میلادی نیشابور توسط شاهپور دوم بازسازی و گسترش داده شد. Flag of Afghanistan (1880–1901).svg دولت راشدین: در دوره خلافت عمر بن خطاب نیشابور فتح توسط مسلمانان بدون جنگ فتح می‌شود.فتح نیشابور در سال ۲۲ هـ ق-۶۴۳ (میلادی) اتفاق افتاد. در این دوره مهاجرت گروه‌هایی از عراق, شام و شبه جزیره عربستان به نیشابور آغاز می‌شود. Umayyad Flag.png خلافت امویان: در این دوره شورش‌هایی علیه حاکمان منسوبی خلافت امویان بر ربع نیشابور در تاریخ نیشابور ثبت شده‌است. خلافت عباسیان:این دوره شهرت نیشابور در جهان اسلام مطرح می‌شود. بخش مهمی از تاریخ نیشابور مربوط به این دوره‌است.امیران طاهری در این دوره نیشابور را به پایتختی ایران برگزیدند. در این دوره دانشمندان و شاعران بسیاری در حوزه علمی نیشابور پرورش یافتند. امپراتوری سلجوقیان:تاسیس حکومت سلجوقیان در نیشابور اتفاق افتاده‌است.طغرل سلجوقی اولین سکه‌های سلجوقی را در همین شهر ضرب می‌کند و از تجربهٔ دیوانسالاران نیشابوری درآغاز حکومت خود بهره می‌گیرد. نیشابور در زیر لوای حکومت‌سلاجقه به‌ویژه در دوران سلطنت ملکشاه سلجوقی (۴۶۵-۴۸۵ ه. ق) به همت‌خواجه نظام‌الملک طوسی (م ۴۸۵ ه. ق) وزیر این سلطان از لحاظ مرکزیت علمی به مشهور شد و نظامیه‌ای که جنبه دانشگاههای کنونی داشت در نیشابور بنیاد گردید و تعداد۱۳ کتابخانه که مهمترین آنها حدود پنجهزار جلد کتاب داشت‌به وجود آمد. بدین جهت این شهر عنوان دارالعلم به خود گرفت. نیشابور پس از سلجوقیان تا حمله مغول پیوسته دارالملک و مرکز ایالت‌خراسان بزرگ بوده‌است. در دوره حکومت سلطان سنجر سلجوقی، نیشابور مورد هجوم «غزان» قرار گرفت. Il-Khanate Flag svg.png ایلخانان مغول: اولین حکومتی که پس از حمله مغول بر نیشابور حکومت کرد. در اواخر دوران فرمانروایی ایلخانان غازان‌خان و ابوسعید بهادرخان برای آباد ساختن، مکان‌هایی در نیشابور ساخته شد و اصلاحاتی انجام گرفت. Timurid.svg دولت تیموریان: نیشابور دوباره پیشرفت کرد و پاره‌ای از رونق و شهرت از دست‌رفته خود را به دست آورد، اما اهمیت روزافزون حوزه هرات در عهد گورکانان و انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان در دوره صفویه از توجه به نیشابور و رونق و آبادی آن کمتر شد. در این دوره چند زلزله بزرگ در نیشابور اتفاف افتاده‌است. شهر نیشابور در موقعیت امروزین در این دوره ساخته و عمران شد. Safavid Flag.png دولت صفویان:نخستین هجوم افغانها در پایان دوره سلطنت شاه سلطان حسین باعث‌خرابی استحکامات و پاره‌ای از ساختمانهای نیشابور گردید. در سال ۱۱۶۱ ه. ق به دنبال کشته شدن نادرشاه یکی از سرداران وی موسوم به احمدخان ابدالی به نیشابور حمله کرد و بسیاری از اهالی نیشابور در جنگ کشته شدند. در این دوره افغان‌ها نیز بارها به نیشابور حمله کردند. با این حال در دوران صفویه بناهایی در نیشابور ساخته شد که اکنون پابرجاست و اصلاحاتی نیز انجام گرفت. این دوره مهاجرت گروه‌های از اهالی نیشابور به هند آغاز می‌شود. Flag of Persia (1910).svgقاجار: این دوره طولانی ترین دوره بی توجهی به نیشابور است. قحطی‌ها و خرابی‌های بسیاری در این دوره نیشابور را مورد ضعف قرار دارد. هنگامی که نیشابور به دست آقا محمدخان قاجار افتاد شهری به وجود آمده بود که یک دهم جمعیت و رونق پیشین را نداشت. در این دوره جهانگردان بسیاری نیشابور را دیده‌اند و دربارهٔ آن در کتاب‌های سفرنامه‌هاشان ذکر کرده‌اند. State flag of Iran 1964-1980.svg پهلوی: در دوره پهلوی دوم محمد رضا پهلوی اهتمام ویژه‌ای به عمران و آبادانی نیشابور داشت که بسیاری از تاسیسات و ساختمان‌های امروزین نیشابور از آن زمان باقی مانده‌است.. این دوره مصادف با شروع پژوهش‌های باستان‌شناسی در نیشابور است. در سال ۱۹۷۹/۱۳۵۷ تصمیم گرفته شده پانزدهمین گردهمایی جهانی سازمان پیش آهنگی که توسط سازمان جهانی جنبش پیشاهنگی برپا می‌شود در نیشابور برگزار شود که به سبب همزمانی با انقلاب اسلامی ایران این برنامه لغو شد.۵۵ پرچم ایران جمهوری اسلامی: در این دوره سازمان‌های مربوط به انقلاب اسلامی ایران در نیشابور فعال شد.سیل بوژان.اعتراض به تقسیم استان خراسان. ورود سید محمد خاتمی به نیشابور.فاجعه قطار نیشابور. تخریب مدرسه تاریخی گلشن از اتفاقات این دوره در نیشابور است. در این دوره دو بخش از شهرستان نیشابور جدا شد. نگاره‌ها و تصاویری از تاریخِ نیشابور طراحی خیالی بر اساس پژوهش‌های باستان شناسی از نیشابور کهن نگاره‌ای از کتاب جامع التواریخ در مورد بنیان نهادن شادیاخ در نیشابور نسخه‌ای درکتابخانه ملی فرانسه، پیام آور چنگیز، خانِ مغول، به نیشابور نیشابور پس از حمله مغول، غازان در نیشابور سال ۱۲۹۴ میلادی. نیشابور در پایانِ دورهٔ صفوی، یک طراحی دیگر از دروازه‌های نیشابور نقاشی از آرامگاه حکیم عمر خیام در نیشابور سال ۱۸۸۰ میلادی ادارهٔ اوقاف و امور خیریه یکی از سازمان‌های مربوط به نظام جمهوری اسلامی ایران در نیشابور. مردم زبان نوشتار اصلی: گویش نیشابوری و لهجه نیشابوری زبان‌های گفتاری در نیشابور زبان درصد فارسی   ۸۶٪ ترکی خراسانی   ۹٪ کرمانجی و کردی   ۴٪ عربی   ۱٪ بیشتر مردم شهر نیشابور به فارسی با گویش نیشابوری سخن می‌گویند. این گویش شامل واژگان فارسی دری و پهلوی است که با لهجه نیشابوری بیان می‌شود. زبان‌های ترکی خراسانی، کردی گویش کرمانجی در برخی مناطق و روستاهای شهرستان نیشابور مجاور برخی شهرستان های دیگر نظیر قوچان و مشهد رایج است. همچنین زبان عربی در بین اهالی عرب و در حوزه‌های علمیه نیشابور رایج است.۵۶ در دروه خلافت راشدین اموی و عباسی زبان رسمی مردم نیشابور عربی بوده‌است. این امر در بیشتر شهرهای بزرگ ایران در دوره اسلامی رایج بوده‌است. با این حال همواره زبان فارسی تکلم می‌شده‌است. دربارهٔ گویش فارسی زبانان نیشابور در این دوره مقدسی گفته‌است که زبان مردم نیشابور فصیح و قابل فهم بوده‌است، جز آنکه آغاز کلمات را کسره می‌دادند و یائی بر آن می‌افزودند. مانند: «بیگو»، «بیشو»، و سین ای بی فایده (به بعضی صیغه‌های فعل) علاوه می‌کردند. مانند «بخردستی»، «بگفتستس»، «بخفتستی» و آنچه به این می‌ماند. و در آن سستی و لجاجی بوده‌است. و می‌نویسد که این زبان برای خواهش مناسب است. همچنین مقدسی زبان مردم نیشابور را معیاری برای سنجش زبان‌های دیگر رایج در خراسان می‌دانسته‌است. در ذیل زبان مردم طوس و نسا می‌نویسد کهزبان طوس و نسا نزدیک به زبان نیشابوری بوده‌است.۵۷ دین دین در نیشابور دین درصد اسلام   ۹۸٪ مسیحیت   ۱٪ زرتشتی   ۱٪ اسلام در نیشابور(پیش از حمله مغول) مذهب درصد شافعی   ۷۵٪ حنفی   ۱۵٪ شیعه دوازده امامی   ۵٪ اسماعیلیه   ۵٪ دین مردم نیشابور در دوره امپراتوری ساسانیان مزدیسنا بوده‌است. با فتح نیشابور توسط مسلمانان (سال ۶۴۴ میلادی) مردم نیشابور همانند همه جای ایران مسلمان شدند.۵۸ اسلام دین اول نیشابور است. از سال ۶۴۳میلادی که این شهر توسط مسلمانان بدون جنگ فتح شد تا کنون، اسلام دین اول مردم این شهر به شمار می‌رود. با این حال در تاریخ نیشابور وجود اقلیت مسیحیان، زرتشتیان و یهودیان ذکر شده‌است. زرتشتیان در نیشابور قدیم در روستای گرینه و مسیحیان در باغک و یهودیان در دیه یهودیه ساکن بودند.۵۹ در اواخر سده سوم هجری قمری نیشابور یکی از مراکز تبلیغ اسماعیلیه در ایران و خراسان بزرگ بوده‌است.۶۰ اکنون اسماعیلیان نیشابور در دیزباد و گروهی نیز در شهر نیشابور زندگی می‌کنند.۶۱ از سدهٔ سوم تا ششم قمری نیشابور از مراکز تصوف در اسلام به شمار می‌رفته‌است. بیشتر صوفیان و مشایخ صوفیه در نیشابور اهل سنت و پیروی مذهب شافعی بودند.۶۲ شَهْ میر بنایی به جا مانده از دوران سلجوقی در جنوب شهر نیشابور است. گمان می‌رود که این بنا مکان مقدسی برای زرتشتیان بوده‌است که بعدها قبرستانی برای مسلمانان در اطراف آن ساخته شده.فریدون گرایلی این بنا را مقبره قَنبر از یاران علی بن ابیطالب می‌داند.۶۳ آذَر بُرزین مِهر نام آتشکده‌ای در نیشابور در دورهٔ هخامنشیان بوده‌است. این آتشکده سومین آتشکده از سه آتشکدهٔ اساطیری- تاریخی مهم آیین زردشت است که در کنار آذر گشنسپ āzar gošnasp (آتش شاهان و رزمیان) و آذر فرنبغ āzar farnbaq (آتش روحانیان)، در مقام آتش کشت‌ورزان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.۶۴ بنای کلیسای مسیحیان در قرون اولیهٔ اسلام، هنوز باقی بوده‌است. با حمله مغول، تمام سکنه، از جمله مسیحیان شهر کشته شدند و کلیساها تخریب شد و دیگر جایگزین و بازسازی نشدند. یکی از خیابان‌های اصلی شهر به نام خیابان مسیح نام دارد که در گذشته قبرستان و کلیسای مسیحیان در این خیابان قرار داشتند اما امروزه اثری از آنها نیست.۶۵ مسجد جامع نیشابور تنها مسجد قدیمی بجای مانده از نیشابور قدیم است. این مسجد یکی از مساجد قدیمی و مهم شهر نیشابور و خراسان است. این مسجد بر اساس کتیبه تاریخی آنکه بر روی ایوان جنوبی نصب شده، در سال ۸۹۹ شمسی (۱۴۹۳ میلادی) با تلاش پهلوان علی کرخی فرزند بایزید، عصر سلطان حسین بایقرا، در دوره تیموریان در شهر نیشابور بنا شد.۶۶ آرامگاه سعید بن سلام و ابوعثمان حیری از زیارتگاه‌های صوفیان در نیشابور است. آرامگاه مزبور در اراضی روستای ده شیخ واقع شده و برخی نام روستا را برگرفته از نام شیخ مغربی دانسته‌اند. این آرامگاه در سال‌های اخیر بازسازی شده و از تاریخ اولین بنای ساخته شده برآن یا بنای فعلی، اطلاع دقیقی در دست نیست.۶۷ آرامگاه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری در محله باستانی شادیاخ نیشابور از زیارتگاه‌های دیگر صوفیان در نیشابور است.۶۸ جماعت خانه جماعت خانه دیزباد مهم‌ترین مرکز اسماعیلیان نیشابور است. در فاصله چند کیلومتری روستا و در میان ارتفاعات، محلی وجود دارد که بنا به روایتی قدمگاه امام علی و بنا بر روایتی دیگر، قدمگاه یکی از پیشوایان اسماعیلیه‌است. مردم روستا در آخرین جمعه مرداد ماه (یا یک روز خاص در فصل تابستان) به این مکان می‌روند و جشن نوحصار را در آنجا برگزار می‌کنند. قربانی کردن گوسفند و توزیع ناهار آماده بین خویشان از ویژگی‌های این جشن است.۶۹ جماعت خانه دیزباد آرامگاه عطار نیشابوری مسجد جامع نیشابور مسجد جامع نیشابور آرامگاه سعید بن سلام مغربی شه میر. جمعیت جمعیت تاریخی سال جمعیت ۱۰۰۰ م ۱۲۵٬۰۰۰ ۱۲۲۱ ۱٬۷۴۸٬۰۰۰ ۱۹۱۱ ۶٫۳۱۲ ۱۹۷۱ ۳۵٫۰۰۰ ۱۹۹۱ ۱۳۵٫۶۸۱ ۱۹۹۶ ۱۵۸٫۸۴۷ ۲۰۰۵ ۲۱۵٬۹۴۰ ۲۰۰۶ ۲۰۵٫۹۷۲ ۲۰۰۷ ۲۷۰٬۹۷۲ ۲۰۱۰ ۲۲۳٫۷۲۴ ۲۰۱۱ ۲۷۶٬۰۸۹ *توضیح: ۱. هشتمین شهر پرجمعیت جهان و هم جعمیت با بغداد در همان دوره.۲. جمعیت ربع نیشابور منابع: ۱.۲.۳.۴ طبق آخرین تغییرات در افزایش حریم شهری شهر نیشابور ۲۷۶٫۰۸۹ نفر۷۰۷۱ و بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۰ شمسی ۲۳۹۱۸۵ نفر جمعیت دارد و هم اکنون دومین شهر پرجمعیت استان های سه گانه خراسان پس از مشهد می باشد۱۴ بنابر سرشماری سال ۱۳۸۵، تعداد جمعیت زنان ۱۰۲۲۵۹ نفر و تعداد مردان ۱۰۳۷۱۳ نفر است. مشاهیر به ترتیبِ سده داوود: اسقفِ مسیحیانِ نستوریِ نیشابور در دوره ساسانیان در سده پنجم میلادی بود. مزدک: درگذشته در ۵۲۴ یا ۵۲۸ پس از میلاد بود. رهبرِ نهضتی اجتماعی. کنارنگ: مرزبان ابرشهر و شهر مرکزی آن نیشابور در روزگار ساسانیان. تئودور: پزشک مسیحی در سده چهارم میلادی بود. به سفارش وی شاهپور دوم کلیسایی در نیشابور در سده چهارم میلادی بنا نهاد. به‌آفرید: بنیانگذار آیین. سنباد: شورشگر ضدِّ خلیفهٔ مسلمانان. شطیطه: بانوی صوفی. محمد محروق شورشگر ضدِّ خلیفهٔ مسلمانان. ابوبکر محمد ابن خزیمه حدیث شناس، مفسر قرآن و دانشمند مشهور مسلمانِ شافعی مذهب در سده سوم و چهارم هجری قمری اسحاق راهویه حافظ، محدث، مفسر و فقیه معروف مسلمان و شافعی در سده سوم هجری قمری ابوحمزه عبدالرحمان بن محمد صوفی در سده سوم هجری. احمد حرب صوفی و عارف، محدث و فقیه مشهور مسلمان در قرن سوم هجری حمدون قصار صوفی در سده سوم هجری و بنیان گذار مکتب ملامتیه. مسلم بن حَجّاج یکی از شخصیت‌های معروف علم حدیث و نویسندهٔ کتاب صحیح مسلم. فاطمه نیشابوریهبانوی صوفی. پسنده نیشابوری بانوی صوفی. عبدالله منازل محدث شافعی مذهب و صوفی معروف مسلمان در سده چهارم هجری قمری. ابوبکر ابن منذر نیشابوری دانشمند شافعی مذهب و مفسر قرآن در سده چهارم قمری. محمد مهران دانشمند مسلمان شافعی مذهب در سده چهارم هجری. ابوالحسن محمد عامری فیلسوف، منطق دان و دانشمند معروف در سده چهارم هجری ابوالوفا محمد بوزجانی ریاضیدان و منجم بزرگ ایرانی است در دوران طلایی اسلام. ابوعبدالله محمد حاکم: دانشمند سنی مذهب مسلمان، پیشوای علم حدیث، قاضی، مورخ و از یارانِ صحاح سته در سده چهارم و پنجم قمری ابومنصور عبدالملک ثعالبی: زبان شناس، نویسنده و تاریخ‌نگار ابن ابی الطیب: از پیشوایان اهل سنت و جماعت، دانشمند علوم قرآنی، مفسر قرآن و شاعر عرب زبان در سده پنجم هجری ابن ابی صادق: پزشک، فیلسوف و برجسته ترین شاگرد ابوعلی سینا و شارح آثار بقراط و جالینوس ابوالحسن باخرزی: شاعر و نویسنده در قرن پنجم ابو رشید سعید بن محمد: محدث، متکلم و دانشمند مسلمان در سده چهارم و پنجم هجری قمری علی واحدی: محدث، مفسر قرآن، زبان شناس، دانشمند مسلمان در سده پنجم هجری قمری ابوالفضل عبیدالله میکالیی: شاعر، محدث، ادیب، نویسنده و دانشمند معروف آل میکال در سده پنجم هجری قمری ابوسعید ابوالخیر: صوفی در قرن چهارم و پنجم قمری عبدالملک جوینی: متکلم، دانشمند و فقیه مسلمان شافعی مذهب احمد ثعلبی: مفسر و قاری قرآن، محدث، شاعر، دانشمند شافعی مذهب و زبانشناس مسلمان در سده چهارم و پنجم هجری قمری ابوعبدالرحمن محمد سلمی: صوفی، عارف و نویسنده عرب زبان در سدهٔ چهارم و پنجم هجری قمری عبدالکریم قشیری: از فیلسوفان مسلمان در سده چهارم و پنجم هجری قمری عبدالملک برهانی: شاعرِ فارسی زبان دربار سلجوقی عمر خیام: فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس در دورهٔ سلجوقی ابوالفضل احمد میدانی: زبان شناس ادیب شاعر و نویسنده عرب زبان محمد معزی: شاعری فارسی زبان دربار سلجوقی رضی‌الدین نیشابوری: دانشمند، فقیه، عارف و شاعر در قرن ششم قمری علی بن احمد سیفی: از شاعران و نثرنویسان نیمهٔ دوم قرن ششم هجری قمری محمد بکتاش: صوفی و بنیانگذار مکتب. محمد عطار: داروشناس، صوفی و شاعر فارسی زبان منجمه: بانوی اخترشناس و ریاضیدان در سده هفتم هجری قمری حسن جوری: از رهبرانِ قیام سربداران در قرنِ هشتم قمری حسن متکلم: ادیب، صوفی و شاعر در قرنِ هشتم قمری شریف نیشابوری: دانشمند علوم اسلامی، زبان شناس، شاعر، صوفی و عارف، نویسنده عرب زبان ر قرنِ هشتم قمری محمد بن یحیی سیبک: از شاعران معروف قرن نهم هجری، محمد مخدوم: از شاعران سده نهم هجری، دوره تیموری سعادت‌علی‌خان (میر محمد امین موسوی نیشابوری): سردار ایرانی تبارِ هندی و بنیانگذار سلسلهٔ نواب‌های اَوَدْهْ در شبه قاره هند میرحامد حسین موسوی: دانشمندِ مسلمانِِ علوم اسلامی در سدهٔ سیزدهم هجری قمری در هند عبدالجواد ادیب نیشابوری: ادب شناس، شاعر، محقق، مدرس و اندیشمند معروف دوره مشروطیت محمدتقی ادیب نیشابوری: از دانشمندان علوم اسلامی معاصر و شاعر فارسی زبان بدیع نیشابوری: یکی از پیروان مشهور باب و بهاالله حیدر یغما: کارگر و شاعر فارسی زبان محمدحسن فرحبخشیان: شاعر فارسی زبان فرخ تمیمی: شاعر فارسی زبان فریدون گرایلی: شاعر و پژوهشگر تاریخ یعقوب‌علی شورورزی: پهلوان همدوره با تختی نورعلی شوشتری: فرمانده ارشد سپاه پاسداران ایران اسماعیل شوشتری: وزیر دادگستری. نماینده مجلس پرویز مشکاتیان: آهنگساز، موسیقی‌دان، نوازنده سنتور محمدرضا شفیعی کدکنی: نویسنده. شاعر. پژوهشگر و استاد زبان فارسی حسین وحید خراسانی: مرجع تقلید شیعه دوازده امامی ایوب درودی: نویسنده، سیاستمدار و روانشناس معاصر فریدون جنیدی: نویسنده و مدرس دانشگاه. پژوهشگر و مورخ حسین صادقی: پزشک و جراح. شاعر محمد پروانه: شاعر و نویسنده امید مجد: شاعر و نویسنده. مترجم عبدالرضا کاهانی: کارگردان و فیلمنامه‌نویس ابوالحسن داوودی: کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و تهیه‌کننده حجت بکائیان: کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و تهیه‌کننده محمدرضا سرهنگی: نویسنده و تهیه‌کننده فیلم جلال مقدم: ناقد و نویسنده، بازیگر سینما محمد قاسم اخویان: هنرمند معماری باستانی محمدحسین رجایی خراسانی: نویسنده و پژوهشگر علوم دینی مجید زینلی: یکی از سم شناسان دوره معاصر محمد واعظی: یکی از معماران بزرگ نیشابور