امامزاده به فرزند یا نواده یکی از امامان دوازده‌گانه شیعه و نیز مقبرهٔ آنان گفته می‌شود.۱ تعداد بسیاری امامزاده در شهرها و روستاهای ایران و نیز به تعداد کمتری در عراق وجود دارد.۲ امام زادگان در ایران توسط سازمانی به نام سازمان اوقاف و امور خیریه اداره می‌شوند.
مورخان شیعه دلایل متعددی را در خصوص علت گسترده مهاجرت فرزندان امام‌های شیعه به ایران ذکر کرده‌اند. مهمترین آنها عبارتند از:۳
امنیت موجود در ایران بعد از سده ۲ هجری قمری، به دلیل دوری مسافت از بغداد و شام
محبوبیت در بین مردم ایران بویژه در مناطق شیعه‌نشین و فضای مناسب برای ترویج و تبلیغ مذهب تشیع و مسائل فقهی و شرعی
جذب نیرو برای قیام علویان.
امامزاده‌های ایران
بر اساس برخی آمار منتشرشده تعداد مقبره امامزادگان ایران در اوایل انقلاب اسلامی یکهزار و پانصد مقبره بوده و بنابر آمارهای رسمی تا سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۱۰ هزار و پانصد مقبره رسیده است و تعداد امامزاده‌ها در طول ۳۰ سال ۷ برابر شده و این بدان معناست طی سال‌های گذشته به‌طور میانگین، سالانه تعداد ۳۰۰ امامزاده جدید در ایران مورد شناسایی قرار گرفته است.۴۵این در حالیست که بالغ بر ۸۰۰۰ عدد از این امامزاده‌ها فاقد سند و شجره‌نامه هستند.۶
امامزاده‌های مشهور
اباالفضل العباس، فرزند علی بن ابیطالب
فاطمه معصومه، دختر موسی بن جعفر (هفتمین امام شیعه) و نجمه خاتون است. وی از شخصیت‌های مورد احترام شیعیان است و آرامگاهش در شهر قم در ایران است.
زینب، فرزند علی بن ابیطالب
احمد بن موسی کاظم (شاهچراغ) پسر ارشد موسی کاظم است. احمد بن موسی و محمد بن موسی از یک مادر که ام احمد خوانده می‌شد متولد گردیدند.
امامزاده صالح (تجریش)
امامزاده‌های جعلی
بسیاری از امامزاده‌های ایران فاقد سند و شجره‌نامه هستند و در صحت تاریخی آنها شبهاتی وارد شده است که از معروفترین آنها می‌توان به بی‌بی شهربانو و امامزاده قاسم اشاره کرد.۷
تخریب امامزاده‌های جعلی
به گفته مدیرکل اوقاف گیلان تاکنون ۱۳ امامزاده جعلی در این استان تخریب شده است.۸
انتقادات
افزایش چشمگیر تعداد امامزاده‌ها در مدتی کوتاه، مورد انتقاداتی قرار گرفته است.
مجلس
نمایندگان مجلس از عدم برخورد مسئولان سازمان اوقاف با امامزاده‌های بدون شجره انتقاد کردند و این سازمان را تهدید به پیگیری طرح تحقیق و تفحص کردند.۹۱۰
امامزاده‌های جنجال برانگیز
امامزاده بیژن
این امامزاده در استان مازندران واقع شده است. انتشار عکس تابلوی این امامزاده در اینترنت سبب شگفتی و گاه شوخی کاربران قرار گرفت. بعدها به دلیل مسائل پیش آمده اسم آن به امامزاده بی‌جن تغییر کرد.۱۱
امامزاده قلقلی
این امامزاده در راه قزوین-گیلان و در ۱۵ کیلومتری شهر لوشان است. علت نام آن‌هم این است که عده‌ای از مردم برای گرفتن به‌اصطلاح حاجت جلوی در ورودی آن قل می‌خورند.۱۲۱۳
گالری عکس
شاه عبدالعظیم
شاهچراغ
بارگاه سیدمیرمحمد بن موسی
نمای بیرونی امامزاده اسماعیل
نمای درون حرم
شاه چراغ
زیارتگاه امامزاده معصوم که مرقد یکی از مشهور ترین امامزادگان ایران است در خیابان قزوین بین گمرگ و سه راه آذری در محل پل امامزاده معصوم در تهران فعلی واقع شده همچنین امامزاده معصوم نام محلی است درکنار جاده طهران و قزوین میان طهران و امامزاده حسن که زیارتگاه امامزاده معصوم میان آن قرار دارد. این محل اکنون متصل به طهران و جزو محلات آن است. صاحب این مرقد که نزد مردم از ارج و قرب بالایی برخوردار است از نوادگان امام پنجم شیعیان محمد باقر می‌باشد.
علی بن حمزه بن عبدالله بن محمدباقر معروف به معصوم از نواده‌های محمدباقر امام پنجم شیعیان است که در سال ۲۰۳ ه. ق، همراه امام‌رضا و ۴۳۰ نفر دیگر، به دستور هارون از بغداد اخراج و وارد ایران شدند. معصومه، امامزاده معصوم، شاه چراغ، آقا علی عباس و بسیاری از همراهان به دست عمال حکومت وقت کشته شدند.
تاریخچه بقعه
ساختمان این بقعه که قدمت تاریخی اش به دوره صفویه بازمی گردد ساده و بی پیرایه‌است و گنبد فیروزه‌ای رنگ و کاشیکاری زیبایش که به سبک عهد صفویه‌است زینت بخش این بقعه گردیده‌است. بنای امامزاده معصوم در زمان شاه عباس به شکل بقعه درآمد. مساحت آن هم اکنون، ۱۲۰۰ متر مربع و مساحت ساختمان با حیاط بیش از ۲۰۰۰ متر مربع است. در حال حاضر، پروژه فرهنگی، مذهبی و اجتماعی به نام قمر بنی هاشم در اطراف این امامزاده در حال ساخت است. داخل حرم و بر روی مرقد امامزاده معصوم، ضریح کوچک و زیبایی قرار دارد. دو رواق نسبتا کوچک نیز در ضلع شرقی و غربی داخل حرم وجود دارد. در ایوان جنوبی دو کتیبه کوچک مرمر طرفین درب حرم نصب گردیده که یکی در تاریخ ۱۰۴۰ هجری قمری و در دیگری تاریخ ۱۲۴۰ هجری قمری به چشم می‌خورد که بر اساس آن بنای اولیه این بقعه مقارن با سال‌های اول سلطنت شاه صفی توسط خواجه محب فرزند حاجی رمضان بریانکی در سال ۱۰۴۰ دستخوش تعمیر و مرمت گردیده‌است. ولی از کتیبه دوم معلوم می‌شود که این تعمیر و مرمت هم مانع انهدام بقعه مزبور نگشته و ۲۰۰ سال پس از آن، بقعه کنونی به جای بقعه ویران شده قبلی بنا گردیده‌است. این بنا در چند دهه اخیر نیز چندین بار مورد مرمت قرار گرفته که از آن جمله می‌توان به بازسازی ایوان جنوبی با ستون‌ها و تیرهای فلزی اشاره نمود. آیینه کاری داخل بنا توسط محمد‌رضا نوید به سال ۱۳۷۳ ش انجام گرفته که بانی آن حاج علی قجر است و در قسمتی از ضریح نوشته شده: اصفهان زرگری حسن پرورش، قلمزنی اکبر سبزیان و نجاری اخوان خالق زادگان ساخته شد. این امامزاده دارای فضای سبز وسیع، زائر سرا، پارکینگ و امکانات رفاهی مناسبی جهت استفاده زائرین محترم است. بنای مزبور که از آثار دوره صفویه و قاجار است به شماره ۱۹۱۳ جزو آثار ملی ثبت شده است. این بقعه هم اکنون نیز در حال مرمت و بازسازی است که بنا به ظاهر، مکان‌هایی جهت کتابخانه و سالن اجتماعات و حسینیه در نظر گرفته شده‌است. با توجه به فضاهای سبز اطراف امام‌زداه معصوم بزرگترین امامزاده تهزان نیز هست.
منابع
امامزاده‌های ایران
بر اساس برخی آمار منتشرشده تعداد مقبره امامزادگان ایران در اوایل انقلاب اسلامی یکهزار و پانصد مقبره بوده و بنابر آمارهای رسمی تا سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۱۰ هزار و پانصد مقبره رسیده است و تعداد امامزاده‌ها در طول ۳۰ سال ۷ برابر شده و این بدان معناست طی سال‌های گذشته به‌طور میانگین، سالانه تعداد ۳۰۰ امامزاده جدید در ایران مورد شناسایی قرار گرفته است.۴۵این در حالیست که بالغ بر ۸۰۰۰ عدد از این امامزاده‌ها فاقد سند و شجره‌نامه هستند.۶
امامزاده‌های مشهور
اباالفضل العباس، فرزند علی بن ابیطالب
فاطمه معصومه، دختر موسی بن جعفر (هفتمین امام شیعه) و نجمه خاتون است. وی از شخصیت‌های مورد احترام شیعیان است و آرامگاهش در شهر قم در ایران است.
زینب، فرزند علی بن ابیطالب
احمد بن موسی کاظم (شاهچراغ) پسر ارشد موسی کاظم است. احمد بن موسی و محمد بن موسی از یک مادر که ام احمد خوانده می‌شد متولد گردیدند.
امامزاده صالح (تجریش)
امامزاده‌های جعلی
بسیاری از امامزاده‌های ایران فاقد سند و شجره‌نامه هستند و در صحت تاریخی آنها شبهاتی وارد شده است که از معروفترین آنها می‌توان به بی‌بی شهربانو و امامزاده قاسم اشاره کرد.۷
تخریب امامزاده‌های جعلی
به گفته مدیرکل اوقاف گیلان تاکنون ۱۳ امامزاده جعلی در این استان تخریب شده است.۸
انتقادات
افزایش چشمگیر تعداد امامزاده‌ها در مدتی کوتاه، مورد انتقاداتی قرار گرفته است.
مجلس
نمایندگان مجلس از عدم برخورد مسئولان سازمان اوقاف با امامزاده‌های بدون شجره انتقاد کردند و این سازمان را تهدید به پیگیری طرح تحقیق و تفحص کردند.۹۱۰
امامزاده‌های جنجال برانگیز
امامزاده بیژن
این امامزاده در استان مازندران واقع شده است. انتشار عکس تابلوی این امامزاده در اینترنت سبب شگفتی و گاه شوخی کاربران قرار گرفت. بعدها به دلیل مسائل پیش آمده اسم آن به امامزاده بی‌جن تغییر کرد.۱۱
امامزاده قلقلی
این امامزاده در راه قزوین-گیلان و در ۱۵ کیلومتری شهر لوشان است. علت نام آن‌هم این است که عده‌ای از مردم برای گرفتن به‌اصطلاح حاجت جلوی در ورودی آن قل می‌خورند.۱۲۱۳
گالری عکس
شاه عبدالعظیم
شاهچراغ
بارگاه سیدمیرمحمد بن موسی
نمای بیرونی امامزاده اسماعیل
نمای درون حرم
شاه چراغ
زیارتگاه امامزاده معصوم که مرقد یکی از مشهور ترین امامزادگان ایران است در خیابان قزوین بین گمرگ و سه راه آذری در محل پل امامزاده معصوم در تهران فعلی واقع شده همچنین امامزاده معصوم نام محلی است درکنار جاده طهران و قزوین میان طهران و امامزاده حسن که زیارتگاه امامزاده معصوم میان آن قرار دارد. این محل اکنون متصل به طهران و جزو محلات آن است. صاحب این مرقد که نزد مردم از ارج و قرب بالایی برخوردار است از نوادگان امام پنجم شیعیان محمد باقر می‌باشد.
علی بن حمزه بن عبدالله بن محمدباقر معروف به معصوم از نواده‌های محمدباقر امام پنجم شیعیان است که در سال ۲۰۳ ه. ق، همراه امام‌رضا و ۴۳۰ نفر دیگر، به دستور هارون از بغداد اخراج و وارد ایران شدند. معصومه، امامزاده معصوم، شاه چراغ، آقا علی عباس و بسیاری از همراهان به دست عمال حکومت وقت کشته شدند.
تاریخچه بقعه
ساختمان این بقعه که قدمت تاریخی اش به دوره صفویه بازمی گردد ساده و بی پیرایه‌است و گنبد فیروزه‌ای رنگ و کاشیکاری زیبایش که به سبک عهد صفویه‌است زینت بخش این بقعه گردیده‌است. بنای امامزاده معصوم در زمان شاه عباس به شکل بقعه درآمد. مساحت آن هم اکنون، ۱۲۰۰ متر مربع و مساحت ساختمان با حیاط بیش از ۲۰۰۰ متر مربع است. در حال حاضر، پروژه فرهنگی، مذهبی و اجتماعی به نام قمر بنی هاشم در اطراف این امامزاده در حال ساخت است. داخل حرم و بر روی مرقد امامزاده معصوم، ضریح کوچک و زیبایی قرار دارد. دو رواق نسبتا کوچک نیز در ضلع شرقی و غربی داخل حرم وجود دارد. در ایوان جنوبی دو کتیبه کوچک مرمر طرفین درب حرم نصب گردیده که یکی در تاریخ ۱۰۴۰ هجری قمری و در دیگری تاریخ ۱۲۴۰ هجری قمری به چشم می‌خورد که بر اساس آن بنای اولیه این بقعه مقارن با سال‌های اول سلطنت شاه صفی توسط خواجه محب فرزند حاجی رمضان بریانکی در سال ۱۰۴۰ دستخوش تعمیر و مرمت گردیده‌است. ولی از کتیبه دوم معلوم می‌شود که این تعمیر و مرمت هم مانع انهدام بقعه مزبور نگشته و ۲۰۰ سال پس از آن، بقعه کنونی به جای بقعه ویران شده قبلی بنا گردیده‌است. این بنا در چند دهه اخیر نیز چندین بار مورد مرمت قرار گرفته که از آن جمله می‌توان به بازسازی ایوان جنوبی با ستون‌ها و تیرهای فلزی اشاره نمود. آیینه کاری داخل بنا توسط محمد‌رضا نوید به سال ۱۳۷۳ ش انجام گرفته که بانی آن حاج علی قجر است و در قسمتی از ضریح نوشته شده: اصفهان زرگری حسن پرورش، قلمزنی اکبر سبزیان و نجاری اخوان خالق زادگان ساخته شد. این امامزاده دارای فضای سبز وسیع، زائر سرا، پارکینگ و امکانات رفاهی مناسبی جهت استفاده زائرین محترم است. بنای مزبور که از آثار دوره صفویه و قاجار است به شماره ۱۹۱۳ جزو آثار ملی ثبت شده است. این بقعه هم اکنون نیز در حال مرمت و بازسازی است که بنا به ظاهر، مکان‌هایی جهت کتابخانه و سالن اجتماعات و حسینیه در نظر گرفته شده‌است. با توجه به فضاهای سبز اطراف امام‌زداه معصوم بزرگترین امامزاده تهزان نیز هست.
منابع