شهرستان زرندیه با مرکزیت شهر مامونیه۲ یکی از شهرستانهای استان مرکزی ایران است. (این شهر در فاصله ۸۰ کیلومتری تهران، ۴۰ کیلومتری شهر پرند و ۳۰ کیلومتری ساوه قرار دارد)
جغرافیا
اراکساوهزرندیهخمینمحلاتدلیجانشازندآشتیانتفرشکمیجانخندابفراهان
این شهرستان در جنوب غربی تهران قرار گرفته و در سالهای اخیر از شهرستان ساوه جدا شد. شهرستان زرندیه با ۴۱۵۰ کیلومتر مربع وسعت و حدود ۸۵۰۰۰ نفر جمعیت سومین شهرستان استان از نظر وسعت و پنجمین شهرستان از نظر جمعیت می‌باشد.
زرندیه در مسیر ورودی باد شهریاری تهران است و تنها نقطه در اطراف پایتخت است که همیشه از هوای پاک برخوردار خواهد بود.
دارای مرز مشترک با استانهای تهران، قزوین، همدان، البرز و قم، و با فاصله ۸۰ کیلومتر از پایتخت وآخرین شهرستان استان با فاصله ۲۴۰ کیلومتر از مرکز استان واقع شده است. هم اکنون محمد کردی فرماندار این شهرستان است.
رود شور نام رودی در شمال شهرستان زرندیه است. این رود یکی از بزرگترین رودهای حوضه آبریز دریاچه نمک قم است. این رودخانه که از رشته کوه‌های البرز در نزدیکی قزوین سرچشمه می‌گیرد تا دریاچه نمک در کویر مرکزی ایران امتداد می‌یابد و در نهایت به دریاچه حوض سلطان تخلیه می‌گردد.
تقسیمات کشوری
شهرستان زرندیه دارای دو بخش به نام‌های بخش مرکزی و بخش خرقان است. این شهرستان دارای شش دهستان به شرح زیر است:
بخش مرکزی:
دهستان حکیم‌آباد
دهستان خشکرود
دهستان رودشور
نقاط شهری: مامونیه، زاویه، پرندک، خشکرود
بخش خرقان:
دهستان الویر
دهستان علیشار
دهستان دوزج
نقاط شهری: رازقان
مردم
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان زرندیه در سال ۱۳۹۰ برابر با ۵۷۱۵۳ نفر بوده‌است که از این میان ۲۹۲۷۲ نفر مرد و بقیه زن بوده‌اند. این شهرستان ۱۷۰۲۵ خانوار دارد۱
مردم مرکز شهرستان (مامونیه) به زبان فارسی با لهجه (مامونیه - زرند کهنه - امیرآباد) سخن می‌گویند. زبان بسیاری از مناطق دیگر این شهرستان ترکی است. در الویر و ویدر زبان تاتی و در روستای وسمق زبان زرگری رایج است.
ارامنه در هشت روستای بخش خرقان در میان کوهها بعد از صفویه پناه می‌برند و در آنجا تا این اواخر زندگی می‌کرده‌اند این روستاها عبارتند از لار- چناقچی اولیا و سفلی -آق بلاغ - چهارحد و.. تعداد آنها به ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ نفر می‌رسیده و بعد از زلزله خرقان - بویین زهرا در سال ۱۳۴۱ اکثر ساکنین ارمنی این ناحیه به تهران مهاجرت کردند) است.
این شهرستان از ویژگی‌هایی مانند نزدیکی به تهران، شهر جدید پرند، فرودگاه بین‌المللی امام خمینی و مرز مشترک با استانهای تهران، قزوین، همدان، البرز و قم و نیز وجود واحدهای تولیدی و صنعتی متعدد برخوردار است. برخورداری از این قابلیت‌ها باعث شده که مهاجران برای اشتغال از اقصی نقاط ایران به این شهرستان روی آورده‌اند. این مهاجران بیشتر از استانهای لرستان، کردستان، همدان و شمال کشور وارد این شهرستان شده‌اند. این مهاجران در اطراف برخی روستاهای این شهرستان مانند بربر، امیرآباد، زرند کهنه و خورشیدآباد به صورت استیجاری اقامت کرده‌اند.۳
آداب و رسوم
از مراسم رایج مذهبی و فرهنگی شهرستان می‌توان از تعزیه خوانی، سیزده بدر، مراسم عید نوروز، چهارشنبه سوری، پاتختی، حنابندان، عروس بران، جشن کوسه ناقالی (ناقلدی)، مراسم بیل گردان، مراسم انگور (جشن انگور) نام برد که برخی از آنها در حال حاضر رواج بیشتری دارد.۴
صنایع دستی
صنایع دستی شهرستان زرندیه شامل دستبافت‌های سنتی (قالی بافی و گلیم بافی)، رودوزیهای سنتی، آثار چوبی (منبت و کنده کاری روی چوب، معرق کاری، خراطی)، سفالگری، کتابت و نگاری، آثار فلزی (قلمزنی) است.
پیشینه زرندیه
درباره پیشینه زرندیه، ازواژه‌های باقیمانده در زبان فارسی کنونی زرنگ که معرب زرنج است با نام زرند از یک ریشه بوده که زرنگ به زرند تبدیل شده است. واژه زرند درنسخ قدیمی به خرده ریزطلا و زر معنی شده است. بنا برپژوهش باستان شناسان، راه دوم اکباتان (همدان امروزی) به نام راگا (ری) از زرند می‌گذشته که حدود ۷۰۰ سال سابقه تاریخی دارد؛ و محل دریافت عوارض پول و طلا بوده و واژه زرند از همین موضوع اقتباس شده است. شهرستان زرندیه بخشی از قلمرو ماد بود و اولین حکومت ایرانی دراین شهرستان و شهرستانهای اطراف این شهرستان شکل گرفت. بعد از مادها، هخامنشیان به این سرزمین حکومت می‌کردند، اما این سرزمین همچنان محل سکونت قوم ماد باقی ماند. این شهرستان شاهد فراز و فرودهای بسیاری بوده است. در سال ۱۳۸۲ از ادغام بخش زرند و بخش خرقان که از توابع شهرستان ساوه بود به مرکزیت شهر مأمونیه تشکیل شد و شهرستان زرندیه نامیده شد.
آثار تاریخی
روستای ویدر از توابع شهرستان زرندیه
از نقاط دیدنی آن می‌توان به امامزاده منصور، آبشار چناقچی، کلیسای چناقچی، یخچال مهدی‌آباد، مسجد چلسبان، تپه قلعه باش علیشار، مقبره اشموئیل نبی، کاروانسرای خشکرود، کبوتر خانه خورآباد، امامزاده سید منصور مامونیه، امام زاده عبد المطلب پرندک، امامزاده قاسم ویدر، امامزاده پنج تن زرند کهنه، امامزادگان اهلعلی و سهلعلی (سید باوقار (سدباقار طبق گویش محلی)، سر قلعه، حمام کلبعلی خان ویدر، حمام آسیابک، حمام چال مامونیه، مسجد چال مامونیه، قلعه قارقالوخ بند امیر، قلعه تپهٔ حسن‌آباد بربر، سد بند امیر، امامزاده بند امیر، سد ورامه، سد لار و همچنین از روستاهای دیدنی این مناطق می‌توان روستای بربر، حکیم آباد، حسین‌آباد را نام برد...
شهرستان زرندیه با توجه به قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم دارای آثار و ابنیه تاریخی بسیار با قدمت می‌باشد.
منطقه باستانی مشکویه -قدمت تاریخ ایران پیش از اسلام به شماره ثبت ملی ۱۳۶۱
تپه خورآباد – قدمت دوره دوره اشکانیان به شماره ثبت ملی ۲۳۱۲۲
منطقه باستانی پیک (زرندیه) – قدمت تاریخ ایران پیش از اسلام به شماره ثبت ملی ۱۳۵۹
منطقه گزنگ صدرآباد – قدمت دوره ساسانیان به شماره ثبت ملی ۱۳۶۲
قلعه حسن‌آباد – قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام
تپه‌های روستای آجان (قلعه گبری) – قدمت دوره هزاره سوم (پیش از میلاد) به شماره ثبت ۱۱۹۲
تپه گبری الویر - قدمت دوره تاریخ ایران باستان به شماره ثبت ۱۱۹۰
تپه قلعه باش علیشار – قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۵۶۱۴
تپه سر قلعه – قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۲۲۰۶۶
آب‌انبار محمودآباد (زرندیه) - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۳۱۱۴
آب‌انبار نوروز آباد - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۲۹۹۲
امامزاده پنج تن - قدمت دوره ایلخانی به شماره ثبت ملی ۲۳۸۱۰
آرامگاه امامزاده سید منصوربن موسی - قدمت دوره صفویه به شماره ثبت ملی ۱۲۲۶
کاروانسرای خشکه رود - قدمت دوره صفویه به شماره ثبت ملی ۱۱۸۶
یخچال مهدی‌آباد - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۵۹۷۵
مسجد چاله - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۵۰۰۳
حمام آسیابک - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۳۰۰۱
حمام الویر - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۲۰۹۹
حمام مامونیه - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۳۸۰۷
برج کبوترخانه خورآباد - قدمت دوره پهلوی اول به شماره ثبت ملی ۲۲۹۹۵
تپه خورشیدآباد - قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۵۶۱۶
تپه دوزج - قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۵۶۱۷
تپه سنگرمرد تپه سی - قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۵۶۱۹
مسجد اعظم چلیسبان - قدمت دوره زندیه
روستای بیلفتو میل هفتم در راه ابریشم
قبرستان قدیمی گبر‌ها در روستای شمس‌آباد - قدمت دوره ساسانیان
قلعه قارقالوخ - قدمت دوره اسماعیلیان (حکومت)
کلیسای سرکیس - قدمت دوره ۱۳۷۵ میلادی
حمام کلبعلی خان - قدمت دوره زندی
جغرافیا
اراکساوهزرندیهخمینمحلاتدلیجانشازندآشتیانتفرشکمیجانخندابفراهان
این شهرستان در جنوب غربی تهران قرار گرفته و در سالهای اخیر از شهرستان ساوه جدا شد. شهرستان زرندیه با ۴۱۵۰ کیلومتر مربع وسعت و حدود ۸۵۰۰۰ نفر جمعیت سومین شهرستان استان از نظر وسعت و پنجمین شهرستان از نظر جمعیت می‌باشد.
زرندیه در مسیر ورودی باد شهریاری تهران است و تنها نقطه در اطراف پایتخت است که همیشه از هوای پاک برخوردار خواهد بود.
دارای مرز مشترک با استانهای تهران، قزوین، همدان، البرز و قم، و با فاصله ۸۰ کیلومتر از پایتخت وآخرین شهرستان استان با فاصله ۲۴۰ کیلومتر از مرکز استان واقع شده است. هم اکنون محمد کردی فرماندار این شهرستان است.
رود شور نام رودی در شمال شهرستان زرندیه است. این رود یکی از بزرگترین رودهای حوضه آبریز دریاچه نمک قم است. این رودخانه که از رشته کوه‌های البرز در نزدیکی قزوین سرچشمه می‌گیرد تا دریاچه نمک در کویر مرکزی ایران امتداد می‌یابد و در نهایت به دریاچه حوض سلطان تخلیه می‌گردد.
تقسیمات کشوری
شهرستان زرندیه دارای دو بخش به نام‌های بخش مرکزی و بخش خرقان است. این شهرستان دارای شش دهستان به شرح زیر است:
بخش مرکزی:
دهستان حکیم‌آباد
دهستان خشکرود
دهستان رودشور
نقاط شهری: مامونیه، زاویه، پرندک، خشکرود
بخش خرقان:
دهستان الویر
دهستان علیشار
دهستان دوزج
نقاط شهری: رازقان
مردم
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان زرندیه در سال ۱۳۹۰ برابر با ۵۷۱۵۳ نفر بوده‌است که از این میان ۲۹۲۷۲ نفر مرد و بقیه زن بوده‌اند. این شهرستان ۱۷۰۲۵ خانوار دارد۱
مردم مرکز شهرستان (مامونیه) به زبان فارسی با لهجه (مامونیه - زرند کهنه - امیرآباد) سخن می‌گویند. زبان بسیاری از مناطق دیگر این شهرستان ترکی است. در الویر و ویدر زبان تاتی و در روستای وسمق زبان زرگری رایج است.
ارامنه در هشت روستای بخش خرقان در میان کوهها بعد از صفویه پناه می‌برند و در آنجا تا این اواخر زندگی می‌کرده‌اند این روستاها عبارتند از لار- چناقچی اولیا و سفلی -آق بلاغ - چهارحد و.. تعداد آنها به ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ نفر می‌رسیده و بعد از زلزله خرقان - بویین زهرا در سال ۱۳۴۱ اکثر ساکنین ارمنی این ناحیه به تهران مهاجرت کردند) است.
این شهرستان از ویژگی‌هایی مانند نزدیکی به تهران، شهر جدید پرند، فرودگاه بین‌المللی امام خمینی و مرز مشترک با استانهای تهران، قزوین، همدان، البرز و قم و نیز وجود واحدهای تولیدی و صنعتی متعدد برخوردار است. برخورداری از این قابلیت‌ها باعث شده که مهاجران برای اشتغال از اقصی نقاط ایران به این شهرستان روی آورده‌اند. این مهاجران بیشتر از استانهای لرستان، کردستان، همدان و شمال کشور وارد این شهرستان شده‌اند. این مهاجران در اطراف برخی روستاهای این شهرستان مانند بربر، امیرآباد، زرند کهنه و خورشیدآباد به صورت استیجاری اقامت کرده‌اند.۳
آداب و رسوم
از مراسم رایج مذهبی و فرهنگی شهرستان می‌توان از تعزیه خوانی، سیزده بدر، مراسم عید نوروز، چهارشنبه سوری، پاتختی، حنابندان، عروس بران، جشن کوسه ناقالی (ناقلدی)، مراسم بیل گردان، مراسم انگور (جشن انگور) نام برد که برخی از آنها در حال حاضر رواج بیشتری دارد.۴
صنایع دستی
صنایع دستی شهرستان زرندیه شامل دستبافت‌های سنتی (قالی بافی و گلیم بافی)، رودوزیهای سنتی، آثار چوبی (منبت و کنده کاری روی چوب، معرق کاری، خراطی)، سفالگری، کتابت و نگاری، آثار فلزی (قلمزنی) است.
پیشینه زرندیه
درباره پیشینه زرندیه، ازواژه‌های باقیمانده در زبان فارسی کنونی زرنگ که معرب زرنج است با نام زرند از یک ریشه بوده که زرنگ به زرند تبدیل شده است. واژه زرند درنسخ قدیمی به خرده ریزطلا و زر معنی شده است. بنا برپژوهش باستان شناسان، راه دوم اکباتان (همدان امروزی) به نام راگا (ری) از زرند می‌گذشته که حدود ۷۰۰ سال سابقه تاریخی دارد؛ و محل دریافت عوارض پول و طلا بوده و واژه زرند از همین موضوع اقتباس شده است. شهرستان زرندیه بخشی از قلمرو ماد بود و اولین حکومت ایرانی دراین شهرستان و شهرستانهای اطراف این شهرستان شکل گرفت. بعد از مادها، هخامنشیان به این سرزمین حکومت می‌کردند، اما این سرزمین همچنان محل سکونت قوم ماد باقی ماند. این شهرستان شاهد فراز و فرودهای بسیاری بوده است. در سال ۱۳۸۲ از ادغام بخش زرند و بخش خرقان که از توابع شهرستان ساوه بود به مرکزیت شهر مأمونیه تشکیل شد و شهرستان زرندیه نامیده شد.
آثار تاریخی
روستای ویدر از توابع شهرستان زرندیه
از نقاط دیدنی آن می‌توان به امامزاده منصور، آبشار چناقچی، کلیسای چناقچی، یخچال مهدی‌آباد، مسجد چلسبان، تپه قلعه باش علیشار، مقبره اشموئیل نبی، کاروانسرای خشکرود، کبوتر خانه خورآباد، امامزاده سید منصور مامونیه، امام زاده عبد المطلب پرندک، امامزاده قاسم ویدر، امامزاده پنج تن زرند کهنه، امامزادگان اهلعلی و سهلعلی (سید باوقار (سدباقار طبق گویش محلی)، سر قلعه، حمام کلبعلی خان ویدر، حمام آسیابک، حمام چال مامونیه، مسجد چال مامونیه، قلعه قارقالوخ بند امیر، قلعه تپهٔ حسن‌آباد بربر، سد بند امیر، امامزاده بند امیر، سد ورامه، سد لار و همچنین از روستاهای دیدنی این مناطق می‌توان روستای بربر، حکیم آباد، حسین‌آباد را نام برد...
شهرستان زرندیه با توجه به قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم دارای آثار و ابنیه تاریخی بسیار با قدمت می‌باشد.
منطقه باستانی مشکویه -قدمت تاریخ ایران پیش از اسلام به شماره ثبت ملی ۱۳۶۱
تپه خورآباد – قدمت دوره دوره اشکانیان به شماره ثبت ملی ۲۳۱۲۲
منطقه باستانی پیک (زرندیه) – قدمت تاریخ ایران پیش از اسلام به شماره ثبت ملی ۱۳۵۹
منطقه گزنگ صدرآباد – قدمت دوره ساسانیان به شماره ثبت ملی ۱۳۶۲
قلعه حسن‌آباد – قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام
تپه‌های روستای آجان (قلعه گبری) – قدمت دوره هزاره سوم (پیش از میلاد) به شماره ثبت ۱۱۹۲
تپه گبری الویر - قدمت دوره تاریخ ایران باستان به شماره ثبت ۱۱۹۰
تپه قلعه باش علیشار – قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۵۶۱۴
تپه سر قلعه – قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۲۲۰۶۶
آب‌انبار محمودآباد (زرندیه) - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۳۱۱۴
آب‌انبار نوروز آباد - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۲۹۹۲
امامزاده پنج تن - قدمت دوره ایلخانی به شماره ثبت ملی ۲۳۸۱۰
آرامگاه امامزاده سید منصوربن موسی - قدمت دوره صفویه به شماره ثبت ملی ۱۲۲۶
کاروانسرای خشکه رود - قدمت دوره صفویه به شماره ثبت ملی ۱۱۸۶
یخچال مهدی‌آباد - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۵۹۷۵
مسجد چاله - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۵۰۰۳
حمام آسیابک - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۳۰۰۱
حمام الویر - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۲۰۹۹
حمام مامونیه - قدمت دوره قاجار به شماره ثبت ملی ۲۳۸۰۷
برج کبوترخانه خورآباد - قدمت دوره پهلوی اول به شماره ثبت ملی ۲۲۹۹۵
تپه خورشیدآباد - قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۵۶۱۶
تپه دوزج - قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۵۶۱۷
تپه سنگرمرد تپه سی - قدمت دوره تاریخ ایران پس از اسلام به شماره ثبت ملی ۵۶۱۹
مسجد اعظم چلیسبان - قدمت دوره زندیه
روستای بیلفتو میل هفتم در راه ابریشم
قبرستان قدیمی گبر‌ها در روستای شمس‌آباد - قدمت دوره ساسانیان
قلعه قارقالوخ - قدمت دوره اسماعیلیان (حکومت)
کلیسای سرکیس - قدمت دوره ۱۳۷۵ میلادی
حمام کلبعلی خان - قدمت دوره زندی